Czym jest podatek VAT i kto musi go płacić?

Podatki to jedno z ważniejszych zagadnień finansowo-księgowych, które dotyka każdego z nas w niezliczonych sytuacjach życia codziennego. Czasami nawet nie zdajemy sobie sprawy z ich obecności w tak wielu aspektach naszej rzeczywistości.

Prawdopodobnie większość konsumentów nie zdaje sobie sprawy z tego, że niemalże każdy ich zakup obciążony jest podatkiem VAT. Jest to podatek od towarów i usług, który teoretycznie rozliczany jest przez czynnych podatników podatku VAT, co wynika z jego charakteru.

Podatek ten jest bowiem podatkiem pośrednim i ma z nim do czynienia każdy konsument oraz przedsiębiorca. Stawka naliczana jest przy większości transakcji, a kwota ta obciąża ostatniego kupującego, czyli właśnie w przeważającej większości przypadków konsumenta.

Co do zasady zatem podatek VAT powinien być niedostrzegalny ekonomicznie (neutralny) dla przedsiębiorcy, który nie jest ostatecznym konsumentem towarów lub usług. W niniejszym artykule wyjaśnimy mechanizmy rozliczania podatku od towarów i usług oraz omówimy podstawowe stawki.

Podatek VAT jest bowiem zagadnieniem, którego nie unikniesz w codziennym życiu prywatnym i zawodowym. Nieważne, czy decydujesz się na księgowość online czy księgowość tradycyjną. Będąc przedsiębiorcą musisz zaznajomić się z tematem.

Skąd wziął się podatek VAT?

Podatek VAT w swojej pierwotnej formie zaczął obowiązywać z dniem 8 grudnia 1993 r., wtedy jako Ustawa o podatku od towarów i usług i podatku akcyzowym. Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej ustawa musiała zostać gruntowanie przebudowana i dostosowana w zakresie przepisów krajowych do przepisów wspólnotowych.

W obecnym kształcie obowiązuje nowa Ustawa o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 r., która jest na bieżąco aktualizowana. Częste nowelizacje wyżej wymienionej ustawy prowadzą do skomplikowanych sytuacji, w których decydującą rolę odgrywają tak naprawdę przepisy przejściowe. Służą one do rozwiązywania sporów na styku norm prawnych, które ze sobą kolidują.

Ponadto, bardzo istotne są indywidualne interpretacje podatkowe, które wydają organy skarbowe, a także orzecznictwo sądów administracyjnych różnego szczebla. Interpretacje podatkowe wydawane na wniosek przedsiębiorcy są istotnym zabezpieczeniem podczas kontroli skarbowych.

Podatek naliczony, a podatek należny

Z podatkiem naliczonym mamy do czynienia wtedy, gdy przedsiębiorca dokonuje zakupu towarów, materiałów czy usług. Podatek należny pojawia się natomiast w momencie sprzedaży zrealizowanej przez przedsiębiorcę.

W momencie sprzedawania gotowych wyrobów, towarów czy usług, czynny podatnik VAT ma obowiązek odprowadzić kwotę podatku, naliczonego według odpowiedniej stawki.

Podatek VAT można obliczyć, mnożąc wartość netto przez stawkę podatku odpowiadającą danemu towarowi lub usłudze. Wysokość podatku VAT odprowadzanego przez przedsiębiorcę stanowi różnica pomiędzy VATem należnym (od zrealizowanej sprzedaży) a VATem naliczonym (od poczynionych zakupów).

Jeśli z powyższych obliczeń uzyskamy wynik ujemny, tj. suma podatku naliczonego będzie wyższa niż wartość podatku należnego, otrzymaną w ten sposób nadwyżkę podatnik może przenieść na następny okres rozliczeniowy bądź wystąpić o jej zwrot.

Jak rozliczać podatek VAT?

Czynni podatnicy podatku VAT mają obowiązek rozliczania się z Urzędem Skarbowym w miesięcznych lub kwartalnych okresach. Od października 2020 przedsiębiorcy składają plik JPK_VDEK, który złożony jest z dwóch części: deklaracyjnej oraz ewidencyjnej.

Jakie są terminy na złożenie pliku JPK_VDEK? Jeśli przedsiębiorca rozlicza się co miesiąc, musi przesłać do Urzędu Skarbowego plik JPK_V7M do 25. dnia miesiąca za poprzedni miesiąc rozliczeniowy. W przypadku rozliczeń kwartalnym złożyć należy plik JPK_V7K do 25. dnia miesiąca, następującego po zakończeniu kwartału.

Jakie są natomiast terminy płatności podatku VAT? Analogicznie do terminów składania plików JPK, należny podatek w rozliczeniu miesięcznym wpłacamy do 25. dnia kolejnego miesiąca rozliczeniowego, a w rozliczeniu kwartalnym do 25. dnia miesiąca następującego po zakończonym kwartale.

Rozliczanie podatku VAT z punktu widzenia przedsiębiorcy wydawać się może skomplikowane, dlatego też wielu z nich korzysta z usług profesjonalnych biur księgowych między innymi w celu przeniesienia tego aspektu działalności na zewnątrz.

Można też podjąć się próby samodzielnego rozliczania tego podatku w działalności gospodarczej. W celu zdobycia potrzebnej wiedzy teoretycznej i praktycznej przedsiębiorcy decydują się na kursy księgowości online lub stacjonarne szkolenia, gdzie omawiane są wszelkiego rodzaju programy księgowe. Dla większości właścicieli firm, lepiej jest jednak skorzystać z usług księgowych, ponieważ pozwala to na zaoszczędzenie więcej czasu na działania generujące przychody.

Aktualnie obowiązujące stawki podatku VAT (2021)

Podstawową stawką podatku VAT obowiązującą w Polsce jest stawka 23%. Mamy również dwie stawki obniżone: 8% (m. in. dla robót budowlanych, montażowych, remontowych, konserwacyjnych czy wybranych usług gastronomicznych) oraz 5% (m. in. dla produktów rolnych, inwentarza żywego, książek czy czasopism specjalistycznych).

W systemie występuje również stawka 0%, dedykowana wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów oraz eksportowi towarów. Są również wyjątkowe stawki jak 7% przeznaczone dla rolników ryczałtowych czy 4% dla taksówkarzy.

Na fakturach możemy znaleźć jeszcze dwa oznaczenia w zakresie stawek podatku VAT. Są to oznaczenia NP (nie podlega) oraz ZW (czyli zwolniony). Co do zasady symbol NP stosuje się, jeśli polski podatnik świadczy usługi na rzecz kontrahenta zagranicznego. Zwolnienie natomiast na gruncie ustawy o podatku VAT może być podmiotowe lub przedmiotowe.