Ultrasonografia (USG) to metoda obrazowania wewnętrznych struktur ciała z wykorzystaniem fal ultradźwiękowych. Wyróżnia się tym, że nie wykorzystuje promieniowania jonizującego, co czyni ją bezpieczną i jedną z najchętniej stosowanych technik diagnostycznych na świecie.
Co to jest ultrasonografia i na czym polega?
Aparat ultrasonograficzny generuje fale dźwiękowe o bardzo wysokiej częstotliwości, które wnikają w tkanki ciała. Gdy napotykają gęstsze struktury (np. narządy czy kości), odbijają się i powracają do głowicy. Specjalne oprogramowanie zamienia te echa na obraz widoczny na monitorze. Technologia ta jest podobna do sonarów, używanych w wojskowości do lokalizowania obiektów pod wodą. W przeciwieństwie do tomografii komputerowej czy badania rentgenowskiego, w USG nie wykorzystuje się promieniowania rentgenowskiego. Jest to istotne w przypadku pacjentów, u których wielokrotne badania mogą zwiększać kumulację dawki promieniowania (np. dzieci, kobiety w ciąży).
Kiedy stosuje się USG?
Najbardziej znanym zastosowaniem ultrasonografii jest monitorowanie ciąży. Badanie pozwala na pierwszą wizualizację płodu i ocenę jego rozwoju bez ryzyka dla matki czy dziecka. Lekarze sięgają jednak po USG także w innych sytuacjach: Diagnostyka bólu lub obrzęków Gdy pacjent zgłasza np. ból jamy brzusznej, USG pozwala obejrzeć narządy (wątrobę, trzustkę, nerki) w poszukiwaniu zmian zapalnych, guzów czy innych nieprawidłowości. Ocena przepływu krwi w naczyniach Przy pomocy ultrasonografii dopplerowskiej można ocenić drożność żył i tętnic, a także wykryć ewentualne zwężenia lub zakrzepy. Kontrola i wspomaganie biopsji USG jest pomocne w trakcie pobierania wycinków tkanki (np. z tarczycy). Dzięki obrazowaniu w czasie rzeczywistym lekarz precyzyjnie wprowadza igłę w docelowe miejsce.
Diagnostyka narządów wewnętrznych
Badanie bywa nieocenione w ocenie pęcherza, śledziony, pęcherzyka żółciowego, a nawet wątroby i trzustki. Endosonografia W niektórych przypadkach stosuje się endoskop wyposażony w głowicę ultrasonograficzną (np. do oceny przełyku i okolicznych tkanek).
Jak przygotować się do ultrasonografii?
Sposób przygotowania różni się w zależności od tego, który obszar ciała ma być badany. Badanie jamy brzusznej Często należy pościć przez 6–8 godzin, aby układ pokarmowy był mniej wypełniony. W sytuacji, gdy lekarz chce ocenić pęcherz, może zalecić wypicie dużej ilości wody i wstrzymanie się od oddawania moczu, aby pęcherz był widoczny. Badanie narządów miednicy mniejszej Zazwyczaj warto mieć wypełniony pęcherz, co poprawia widoczność macicy i jajników u kobiet, prostaty u mężczyzn. Badania endosonograficzne Często wymagają innego rodzaju przygotowania, np. oczyszczenia jelit, aby operator miał jak najczystszy obraz. Należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach, preparatach ziołowych oraz o tym, czy pacjent cierpi na przewlekłe choroby (np. cukrzycę), bo to może wpłynąć na zalecenia przed badaniem.
Na czym polega samo badanie?
Pacjent zazwyczaj kładzie się na leżance, a część ciała poddawana ocenie musi być odsłonięta. Diagnosta nakłada na skórę przeźroczysty żel, który ułatwia przewodzenie ultradźwięków i przesuwanie głowicy aparatu. W trakcie badania sonografista przesuwa głowicę, uzyskując na monitorze obraz w czasie rzeczywistym. Obraz ten analizuje, zwracając uwagę na kształt narządów, ewentualne zmiany w ich strukturze i unaczynienie (jeśli używa opcji Doppler). Pacjent może być poproszony o zmianę pozycji ciała – np. przekręcenie się na bok lub wstrzymanie oddechu na parę sekund. Dzięki temu uzyskuje się lepszą widoczność badanych struktur. Cała procedura trwa zwykle od kilkunastu do kilkudziesięciu minut.
Badania wewnętrzne i specjalne rodzaje USG
Poza klasycznym, zewnętrznym skanowaniem (gdy głowicę przykłada się do skóry), można wyróżnić m.in.: USG przezodbytnicze (transrektalne) Stosowane głównie do oceny gruczołu krokowego (prostaty) u mężczyzn. Wymaga odpowiedniego przygotowania (np. opróżnienia jelit). Głowica jest wprowadzana delikatnie do odbytu, co pozwala uzyskać wyraźny obraz. USG przezpochwowe (transwaginalne) Przydatne w ginekologii, zwłaszcza przy ocenie macicy, jajników. Głowica wprowadzana do pochwy daje bardziej szczegółowy obraz niż klasyczne badanie przez powłoki brzuszne. USG endoskopowe (endosonografia) W endoskopie umieszczona jest mała sonda USG, pozwalająca na ocenę struktur trudnodostępnych innymi metodami (np. przełyku i okolic, dróg żółciowych).
Czy ultrasonografia jest bezpieczna?
Technika ta uznawana jest za wysoce bezpieczną i nie wiążącą się z narażeniem na promieniowanie. Dla kobiet w ciąży jest zazwyczaj pierwszym wyborem diagnostycznym przy ocenie rozwoju płodu. Nie powoduje też uszkodzenia komórek, nie istnieją dowody na to, by fale ultradźwiękowe miały negatywny wpływ na organizm przy stosowaniu w standardowych dawkach wykorzystywanych medycznie.
Jak wyglądają wyniki badania i dalsze kroki?
Zazwyczaj otrzymuje się opis badania, a czasem także wydruk wybranych obrazów ultrasonograficznych. W przypadku wykrycia nieprawidłowości (np. guzów, torbieli, powiększonych węzłów chłonnych) lekarz może zlecić dodatkowe badania: Tomografię komputerową (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI) Pozwalają na dokładniejszą analizę rozmiaru zmian i ich charakteru. Biopsję Gdy konieczne jest pobranie materiału do analizy histopatologicznej (np. w podejrzeniu zmiany nowotworowej). Badania laboratoryjne Celem oceny stanu zapalnego czy zaburzeń metabolicznych (np. przy chorobach wątroby czy nerek). Jeżeli na podstawie samego USG można postawić diagnozę, lekarz omówi z pacjentem dalsze leczenie – np. wprowadzenie farmakoterapii czy skierowanie na zabieg chirurgiczny.
Zalety i ograniczenia USG
Zalety: Brak promieniowania jonizującego. Możliwość wielokrotnego powtarzania. Bardzo dobra dostępność, krótki czas oczekiwania. Badanie nieinwazyjne i z reguły bezbolesne. Ograniczenia: Nie każda tkanka jest równie dobrze widoczna (np. powietrze w jelitach utrudnia obrazowanie). Przy bardzo otyłych pacjentach jakość obrazu może być gorsza. Nie zawsze wystarczająca rozdzielczość do rozróżnienia wszystkich zmian – konieczność badań dodatkowych.
Podsumowanie praktyczne
Ultrasonografia to szybka, nieinwazyjna i bezpieczna metoda diagnostyczna. Znajduje zastosowanie w ocenie stawów, jamy brzusznej, tarczycy, tkanek miękkich, a nawet w leczeniu (prowadzenie biopsji) czy monitorowaniu ciąży. W wielu ośrodkach diagnostycznych, w tym w placówkach takich jak centrum diagnostyki Rex Medica – https://rexmedica.pl/badania/usg/, badanie jest dostępne i można je wykonać nawet tego samego dnia. Samo wykonanie USG trwa kilkanaście lub kilkadziesiąt minut, a interpretacją wyników zajmuje się lekarz, który w razie potrzeby kieruje pacjenta na dalsze procedury diagnostyczne. W przypadku dolegliwości bólowych, trudnych do wyjaśnienia objawów lub konieczności śledzenia postępów leczenia – ultrasonografia pozostaje jednym z najważniejszych badań obrazowych, łącząc precyzję i bezpieczeństwo.
